Jan Maes over het Joodse Verhaal

Teksten
Een aantal onder jullie vroegen naar mijn teksten over een aantal thema’s waarin ik mij heb verdiept

1. Mijn paper over hulp aan joden tijdens WOII:
a. Tekst: http://www.de-living.be/vervolging/Omstanders,%20slachtoffers,%20daders.%20Een%20verhaal%20van%20individuele%20keuzes%20en%20morele%20verantwoordelijkheid%20tijdens%20de%20jodenvervolging%20in%20de%20omgeving%20van%20Antwerpen,%202006.pdf
b. Recentere Engelstalige versie zonder foto’s (zie bijlage)
c. Powerpointpresentatie met foto’s: http://www.de-living.be/Includes/tenminstesylvieke.ppt
d. Artikels. Het verhaal verscheen ook in het Nieuwsblad en in Tertio.
Veerle Beel, Hoe Sylvie Reichman werd gered, in De Standaard, 8 oktober 2007.
•
•
•
Truus en Henri: Sylvie zag hen na de oorlog niet meer terug. Rr
BRUSSEL – REPORTAGE JOODS KIND GERED DOOR PROTESTANTS NETWERK Zevenentwintig familieleden, onder wie haar ouders, overleefden de Holocaust niet. Sylvie Reichman, nu bijna 68, glipte als kind door de mazen van het net. Vandaag brengt ze in Brussel hulde aan haar redders.

Sylvie Lednicer-Reichman woont met haar man in New York. Al jaren geeft ze in de Verenigde Staten lezingen over wat haar en haar familie in de Tweede Wereldoorlog is overkomen. Voor zover ze de details nog kent, want ‘Sylvieke’ was nog geen drie toen haar ouders bij een raid in Antwerpen werden opgepakt. ‘Ik heb een verre, vage herinnering aan een vrouw die huilt omdat ze mij met een vreemde man moet meegeven. Ik wil niet weg, ik wil bij haar blijven. Ze draagt een kamerjas, zo’n jas heb ik mijn hele leven niet meer willen dragen. Het was hartverscheurend. Ik heb al die tijd gedacht dat dit het ultieme afscheid tussen mij en mijn moeder was.’

Dat was het niet. Pas in 2005 kwam Sylvie achter de ware toedracht, toen ze uit Antwerpen een telefoontje kreeg van Jan Maes. ‘Een telefoontje dat mijn leven veranderde.’

Maes, die historicus is en leraar godsdienst, reconstrueerde het verhaal van haar redding en trok ook haar stamboom na: ‘De Holocaust heeft in haar familie een grote ravage aangericht, liefst 27 familieleden werden weggevoerd en kwamen niet terug.’

‘Mijn echte jeugdherinneringen beginnen pas bij de familie Rooze in Korbeek-Lo’, zegt Sylvie aan de telefoon vanuit New York. Het is aan deze mensen, intussen overleden, dat ze vandaag hulde brengt in Brussel.

Henri en Truus Rooze krijgen postuum de bekende Yad Vashem-onderscheiding, ‘Righteous among the Nations’. Deze onderscheiding wordt door de joodse gemeenschap toegekend aan mensen die joden hielpen onderduiken. Ook hun kinderen zullen bij de plechtigheid aanwezig zijn.

‘Bij hen was ik gelukkig’, vertelt Sylvie. ‘Ze hadden toen vier kinderen. We speelden in de tuin en ik weet nog hoe Truus chocoladesandwiches voor ons maakte als we flink waren geweest. Heerlijke herinneringen zijn dat.’

Maar voor ze daar terechtkwam, bracht ze ook enkele maanden door bij de familie van Klaas Sluys en Julia Schuyten in Boechout. Dat verhaal was haar tot 2005 onbekend. ‘Ik weet nu dat de afscheidsscène die ik beschreven heb, zich vermoedelijk heeft afgespeeld tussen Julia Schuyten en mij. Het was een hele schok om dat te vernemen. Omdat het ook betekent dat ik aan mijn moeder geen enkele herinnering heb. Van Julia is mij alleen dat vage beeld in die keuken bijgebleven. Weet je wat echt mijn hart brak? Te horen dat ze zes maanden voor ik dat ontdekte, gestorven was. Ik had haar zo graag ontmoet, in mijn armen gesloten, gekust en bedankt.’

Dankzij het opzoekwerk van Jan Maes kon Sylvie in mei 2005 wel herenigd worden met haar oorlogsbroers en –zussen, in de beide families. ‘Dat we dat mochten beleven, elkaar op volwassen leeftijd ontmoeten, dat heb ik als zo’n groot geschenk ervaren.’

Wat maakte dat de kleine Sylvie niet het lot van zoveel van haar familieleden deelde? Jan Maes is door zijn echtgenote verwant met de Schuytens. Het was bekend in de familie dat Klaas en Julia, vanuit hun streng protestants geloof, meerdere joden hielpen onderduiken. Hij besloot het verhaal uit te diepen als paper voor zijn licentie in de godsdienstwetenschappen.

Het begon, zoals bij velen die onderduikers hielpen, een beetje bij toeval: omdat een joodse werknemer van Klaas Sluys hem om hulp vroeg voor zijn familie. Klaas en Julia namen hen in huis. Ze zeiden ja tegen één, en konden toen ook geen nee meer zeggen tegen de volgenden. Maar echt toeval was het niet: Maes beschrijft in zijn paper treffend hoe hun protestants geloof hen motiveerde om ‘het door God zelf uitverkoren volk’ te helpen.

‘Ze behoorden tot de Gereformeerde Kerk aan de Sanderusstraat in Antwerpen. Als minderheid in het katholieke Vlaanderen stonden ze een beetje buiten de gevestigde orde. Toen hen gevraagd werd te helpen, moesten ze er niet lang over nadenken. Het lag in de lijn van hun leven en overtuiging.’

Beetje bij beetje schakelde Klaas ook andere leden van de Kerk in, waardoor een informeel protestants netwerk ontstond. ‘Dat was tot nu toe onbekend’, zegt Maes. ‘Wanneer het risico te groot werd, speelden ze de onderduikers naar een volgend adres door. Ze waren met zeventienen. Samen hebben ze 21 joden van de ondergang gered. En zonder risico was het niet, want in de regio Antwerpen liepen gemiddeld meer zwarthemden rond dan elders. Boechout, waar Klaas en Julia woonden, noemde men trouwens ‘Klein Berlijn’.’

In de nacht van 30 op 31 januari 1943 vielen ‘de Duitsers’ bij de familie Sluys-Schuyten binnen. Onder hen één echte Duitser, vijf Vlamingen die tot de Sicherheitspolizei-Sicherheitsdienst behoorden en de VNV-oorlogsburgemeester Staf Van Sintjan.

Maes: ‘Ze doorzochten het hele huis en vonden vijf ondergedoken joden, onder wie Sylviekes tante en haar drie tienerkinderen. Ze vroegen Klaas hoeveel kinderen hij zelf had, en het was Julia die gevat antwoordde dat ze er vier hadden. Dat was gelogen, ze hadden er maar drie. Maar ook Sylvie lag boven in een kinderbed te slapen. Ze vroegen het vervolgens aan de meid, en die bevestigde zonder verpinken dat het er vier waren. Ze gingen boven kijken en zagen drie blonde kinderkopjes. Omdat het een koude nacht was, had Sylvie haar deken over haar hoofdje en over haar donkere krullen getrokken. Zo ontsprong ze de dans.’

De vijf joden die werden meegenomen, ondervraagd en nadien naar de Dossinkazerne in Mechelen gebracht, en van daar naar Auschwitz. ‘Ze zaten op het twintigste transport, dat door het verzet even tot stilstand is gebracht en waar over het hele traject 260 mensen probeerden af te springen.’ Maar de vijf waren daar niet bij en keerden nooit meer terug.

Ook Klaas werd opgepakt en tot een gevangenisstraf veroordeeld. Wat moest Julia nu met Sylvie doen? Maes: ‘Een zus van Julia die in het Stuivenbergziekenhuis werkte, hoorde er mensen vertellen over de inval. Ze zeiden: “Er zijn joden opgepakt bij Klaas Sluys. Maar het schijnt dat er nog eentje zit., Toen wist Julia dat ze Sylvie elders moest onderbrengen.’

‘De Roozes, ook protestanten, hadden hen eerder een brief geschreven dat ze altijd wilden helpen indien nodig. En dus kon Sylvie daar naartoe. Toine Rooze, een neef van haar nieuwe onderduikfamilie, bracht het driejarige kind erheen. Wat ook niet zonder gevaar was, want je wist nooit hoe zo’n kleuter zich zou gedragen in het gezelschap van een vreemde.’

Maes zegt dat zijn leerlingen vaak concluderen dat ze zich in oorlogstijd ook zouden engageren om bedreigden te helpen, maar alleen zolang ze jong en kinderloos zijn. ‘Wat zo opvallend is in dit verhaal, is dat het bijna allemaal om mensen ging die getrouwd waren en een gezin hadden. Ook Toine Roose was vier dagen voor hij Sylvie naar haar nieuwe adres begeleidde, voor het eerst vader geworden.’

Bij de Roozes was al een ander joods meisje ondergebracht en er volgden later nog joodse volwassenen en kinderen. Tegen het einde van de oorlog verbleven er liefst acht onder hun dak. Na de oorlog, in 1945, besloot Truus Rooze om Sylvie terug te geven aan haar grootmoeder, die dankzij Klaas en Julia niet gedeporteerd was. Later werd ze geadopteerd door een tante die al voor de oorlog naar Amerika was geëmigreerd. Ze wilde niet dat Sylvie nog contact hield met haar redders.

In 1986, wanneer ze familie in België bezoekt, zoekt ze zelf contact met de familie Rooze. Maes: ‘De Roozes waren toen net op vakantie in Israël, en de telefoon werd opgenomen door ‘housesitters’ die geen Engels spraken. Sylvie dacht dat ze er niet meer woonden. Ze heeft Henri en Truus nooit meer weergezien.’

‘Het waren deugdzame en goede mensen’, zegt Sylvie, die haar ontroering aan de telefoon niet kan verbergen. ‘Mensen als de Roozes en de Schuytens symboliseren het goede en laten zien dat het kwade overwonnen kan worden. Als men die stap maar durft te zetten.’

Klaas en Julia kregen de Yad Vashem-onderscheiding eerder al.

www.yadvashem.org

www.de-living.be

klikken op ‘jodenvervolging’
Concreet verhaal van morele moed, in De Standaard, 8 oktober 2007.
Leraar Jan Maes uit Mortsel wilde de Holocaust-moeheid van zijn leerlingen tegengaan door hen concrete verhalen voor te schotelen. Het resultaat is zijn paper ‘Omstanders, slachtoffers, daders. Een verhaal van individuele keuzes en morele verantwoordelijkheid tijdens de jodenvervolging in de omgeving van Antwerpen.’

Een paper die hij voor meerdere vakken in de licentie Godsdienstwetenschappen aan de KU Leuven mocht indienen, en die hem uitmuntende beoordelingen opleverde. ‘En spontaan applaus in de klas’, zegt Maes, die zijn onderzoekswerk in de lessen godsdienst gebruikt.

De rode draad in zijn opzoekingswerk was Sylvie, maar de paper bevat ook zijlijnen. Uit het oorlogsdagboek van Médard Schuyten, de grootvader van Julia, kon Maes bijvoorbeeld concluderen dat wie in Antwerpen woonde, en een beetje alert was, op de hoogte moest zijn van wat er met de joden gebeurde. ‘In augustus en september 1942 zijn bij meerdere razzia’s meerdere duizenden joden opgepakt. Je moest blind zijn om niet te zien dat zoveel mensen tegelijk verdwenen.’

Aan de razzia’s werkte het Antwerpse politiekorps mee. Zeker de helft van de Sicherheitspolizei in Antwerpen bestond uit Vlamingen. De inval bij Klaas en Julia Sluys-Schuyten werd vooral door zulke collaborerende Vlamingen uitgevoerd. Dat schetst een minder fraaie kant van de oorlog, dat wat in evenwicht wordt gebracht door de verhalen van mensen die joden hielpen onderduiken.

Maes concludeert dat de redders en de overlevers qua morele keuzes en gedrag veel gelijkenissen vertonen: ze wachtten niet af, maar ondernamen actie. ‘Sommige leden van de familie Reichman vluchtten meteen het land uit. Een tante van Sylvie gaf zichzelf aan in Mechelen omdat ze een oproepbevel had gekregen. Ze geloofde dat ze “in Duitsland tewerkgesteld zou worden,. Ze stelde zich geen vragen. Onderduikers en redders deden dat wel.’

Jan Maes hoopt nog onderzoek in deze richting te kunnen doen. ‘De hereniging tussen Sylvie en haar oorlogsbroers en –zussen in 2005 was ook voor mij ontzettend emotioneel. Een treffend en concreet voorbeeld van hoe moreel goede keuzes het verschil maken.’ (vbr)
Eerstvolgende lezing hierover op 18/11/2010 (zie hieronder): Lezing is ongeveer gelijk aan wat ik in Nazareth heb gegeven. Er komt in januari 2011 nog een langere lezing daarover bij Elcker-ic in Antwerpen.
INSTITUUT VOOR JOODSE STUDIES
Programma eerste semester 2010-2011
Oktober 2010




Waarde lezer / Dear reader,

Hierbij vindt u een overzicht van onze activiteiten voor de maanden oktober-december 2010. De volledige nieuwsbrief kan u hier downloaden als pdf.

Please find enclosed an overview of our activities for October-December 2010. The complete newsletter can be downloaded here as a pdf file.

Inaugurele Lezing / Inaugural Lecture 2010-2011
Donderdag / Thursday 14/10/2010, 20:00
On the Threshold of Forgiveness:
Law and Narrative in the Talmud
Prof. dr. Moshe Halbertal
The Hebrew University of Jerusalem

Gevolgd door een eceptive / Followed by a reception

Plaats / Location:
Universiteit Antwerpen
Rodestraat 14, R.014
2000 Antwerpen
Routebeschrijving

Donderdagavondlezingen / Thursday Evening Lectures
14/10/2010
Dona Gracia Nasi and the Importance of Antwerp to her Mission
Andrée Aelion Brooks – Yale University

28/10/2010
Diego Duarte: Een converso in het Antwerpen van de zeventiende eeuw
Drs. Timothy De Paepe – Universiteit Antwerpen

04/11/2010
Karaïtisch jodendom en middeleeuwse Hebreeuwse poëzie
in de Arabische moslimwereld en het christelijke Byzantium
Dr. Joachim Yeshaya – Ruhr-Universität Bochum

18/11/2010
Omstanders, slachtoffers en daders: Informele protestants-joodse reddingsacties te Antwerpen en Leuven (1942-1944)
Jan Maes – Katholieke Universiteit Leuven

25/11/2010
Forerunners of Zionism? Sephardic Jews and the Land of Israel
Prof. dr. Matthias B. Lehmann – Indiana University

02/12/2010
Pleasures among the Jews in Eighteenth-Century Europe
Prof. dr. Shmuel Feiner – Bar Ilan University

16/12/2010
Austrians and Jews: Reflections on a Troubled Relationship
Dr. Ruth Beckermann – Wien
i.s.m. OCTANT (Österreich-Zentrum Universiteit Antwerpen) en Österreichisches Kulturforum Brüssel


Alle lezingen zijn gratis toegankelijk.
Entrance to all lectures is free of charge.

Plaats (tenzij anders vermeld / unless otherwise noted):
Universiteit Antwerpen
Rodestraat 14, R.013
2000 Antwerpen
Routebeschrijving




INSTITUUT VOOR JOODSE STUDIES
T +32 (0)3 265 52 43
F +32 (0)3 265 52 41
ijs@ua.ac.be
www.ua.ac.be/ijs


2. Mijn thesis over neurologie en morel gedrag: over determinisme en vrije wil
a. In bijlage de tekst van de lezing Can “I” Be Held Morally Responsible for the Preconscious Decisions My Brain Takes and Makes “Me” Act One Way or the Other? A Plea for the Integration of a Physicalist “Neuroscience-Based Theory of Ethics” in Theology, in Responsibility, God and Society. Theological Ethics in Dialogue (International Conference georganiseerd door de Faculty of Theology, K.U.Leuven, 7 mei 2008), Leuven, 2008. Het is een goede samenvatting.
b. In de loop van het 2e semester geef ik hierover nog een lezing in Elcker-Ic Antwerpen. Ik hou jullie wel op de hoogte.
3. Mijn “christologie”, die zoveel positieve reacties losweekt bij mijn zesdejaarsleerlingen
a. http://users.telenet.be/de-living/Zien%20of%20niet%20zien.doc
4. Mijn paper over moslimzelfmoordterrorisme die eveneens veel positieve reacties krijgt van mijn zesdejaarsleerlingen
a. http://users.telenet.be/de-living/Een%20moslimfundamentalist%20voor%20de%20spiegel%20van%20Neregeb.doc
5. Een selectie van mijn gepubliceerde lezersbrieven
a. http://www.de-living.be/smf_forum/index.php?topic=2786.0