© KURT DESPLENTER
Een Duitse film over de Holocaust oogst controverse nog voor hij in de zalen is: de vergassingen zijn te expliciet in beeld gebracht. LUCKAS VANDERTAELEN pleit vóór.
Ik behoor tot een generatie die na de Tweede Wereldoorlog geboren is. Ik heb nog vele mensen ontmoet die de gruwel van de oorlog aan den lijve hadden gevoeld. Ik hoor mijn grootvader nog vertellen over de loopgrachten van de Eerste Wereldoorlog; daardoor is dat conflict voor mij altijd meer geweest dan een ver historisch feit. Net zo met de Tweede Wereldoorlog: toen ik klein was, praatte iedereen nog vaak over de oorlogsjaren. De herinnering eraan was onderdeel van dagelijkse gesprekken en werd zelfs spreekwoordelijk gebruikt als educatieve waarschuwing voor wie opgroeide in de zorgeloze jaren zestig: 'Jullie weten niet wat oorlog is!'
Maar binnenkort worden kinderen geboren die nooit nog dergelijke verwijten zullen krijgen omdat hun ouders én grootouders het geluk hadden geen oorlog te hebben moeten doorstaan. Nooit zullen zij met iemand kunnen praten die de Tweede Wereldoorlog meemaakte, om zich daarvan een beeld te vormen zullen zij aangewezen zijn op het historische materiaal.
De Eerste Wereldoorlog is al eerder weggezonken in de geschiedenis; geen oude frontsoldaat blijft over om te vertellen hoe erg het was aan de IJzer. Maar ook de Tweede Wereldoorlog staat op het punt om in de Geschiedenis te verdwijnen, nu de laatste overlevenden stilaan wegvallen en de collectieve herinnering volledig verdwijnt. En dat zal grote gevolgen hebben voor wat tegenwoordig 'herinneringseducatie' wordt genoemd.
Want gebeurtenissen die geen rechtstreekse band meer hebben met het heden, kunnen veel vrijer geïnterpreteerd worden omdat de getuigen ontbreken om tegen eventuele historische verdraaiingen te protesteren. Nergens komt dat beter tot uiting dan in de cinematografische vertaling van historische verhalen. Hoe verder die in het verleden liggen, hoe vrijer er omgesprongen kan worden met de waarheid. Historische films zoals Cleopatra werden minder sceptisch bekeken dan The Longest Day, die amper 18 jaar na de feiten werd gedraaid. Beide films mogen dan wel Hollywoodiaanse superproducties zijn, maar de makers van de film over de geallieerde bevrijding in 1944 wisten dat ze zich niet veel dichterlijke vrijheden konden veroorloven.
Dat is nu steeds minder het geval omdat de Tweede Wereldoorlog verder van ons af ligt. Quentin Tarentino filmde in 2009 een volledig verzonnen verhaal: hij voerde een Joods militair wraakcommando op dat nooit bestaan heeft en liet Hitler omkomen in een aanslag. Gezien de lamentabele kennis van de geschiedenis bij jongeren, mag men er gerust van uitgaan dat velen zich afvragen waar Hitler nu eigenlijk aan zijn einde is gekomen: in de Parijse bioscoop van Inglourious Bastards of in de Berlijnse bunker van Der Untergang.
De historische waarheid over de Holocaust aan een nieuwe generatie vertellen, is zo mogelijk een nog grotere uitdaging dan hen een accuraat kader geven om de Tweede Wereldoorlog te begrijpen. Voor oudere generaties was het trauma van de vernietigingskampen een deel van het collectieve bewustzijn, in die mate dat als Spielberg Auschwitz filmde in zijn Schindlers List, hij slechts een suggestie van de gaskamers moest tonen: uit de douchekoppen blijkt geen gas maar water te komen. Spielbergs kon zich deze terughoudendheid veroorloven, omdat het overgrote deel van zijn publiek wel wist dat er in Auschwitz massaal Joden vergast werden.
Spielberg
Te vrezen valt dat dit nu niet meer zo is. Een nieuwe generatie toeschouwers zou Spielbergs schroom niet doorzien en niet de link leggen naar de vergassing. Vandaag moeten jongeren geconfronteerd worden met de realiteit van de wreedheid van de uitroeiingskampen.
De geschokte reacties op de Duitse film Auschwitz zijn dan ook moeilijk te begrijpen, hoe ondraaglijk de beelden ook zijn. Regisseur Uwe Boll heeft gelijk als hij stelt: 'We krijgen al te lang softe beelden van de Holocaust te zien in films als Schindler's list of La Vita è bella. Zo was het niet. De kampen waren de hel op aarde en dat toon ik.'
De Holocaust mag nooit gerelativeerd worden. Wanneer met de laatste getuigen ook de collectieve herinnering aan de afgrijselijke feiten verdwenen zal zijn, moet de historische waarheid zo getrouw mogelijk verteld worden. En dat kan enkel door de gruwel ervan realistisch te tonen, niet in zwart-wit maar in kleur, op zo een manier dat de identificatie van een hedendaags publiek met het lot van de vergaste Joden zo groot mogelijk is. Enkel zo zal men de realiteit van de vergassing aan een volgende generatie kunnen doorgeven en negationisten geen kans gunnen om de historische waarheid naar hun hand te zetten.
Maar het beeld in de trailer van Auschwitz dat mij meest schokte is dat van de SS-er die indommelt terwijl achter een ijzeren deur mensen vergast worden. Een indrukwekkender symbool van de banaliteit van het kwaad heb ik nog niet gezien.
LUCKAS VANDER TAELENWie? Reportagemaker en Vlaams parlementslid (Groen!). Wat? Films over de Holocaust moeten er geen doekjes om winden. Waarom? Anders beseffen jonge kijkers wat voor een hel het was.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten